حمله اسرائیل به ایران می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای کل خاورمیانه و آسیای مرکزی، بالخصوص افغانستان، به همراه داشته باشد. افغانستان که از قبل با بی‌ثباتی اقتصادی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود که در همسایگی ایران، پاکستان و آسیای مرکزی قرار دارد، به احتمال زیاد در صورت تشدید تنش‌ها در منطقه، با مشکلات اقتصادی و اجتماعی جدی مواجه خواهد شد. با توجه به ساختار اقتصادی شکننده افغانستان، هرگونه درگیری بزرگ که همسایگان این کشور را درگیر کند، تأثیرات شدیدی بر تجارت، تأمین انرژی و ثبات کلی منطقه خواهد داشت.
آسیب‌پذیری‌های اقتصادی افغانستان
اقتصاد افغانستان به شدت به همسایگان خود، به ویژه ایران، وابسته است. دو کشور مرزی نزدیک به ۹۰۰ کیلومتر دارند و ایران یکی از بزرگترین شرکای تجاری افغانستان است. حتی در شرایط تحریم‌ها و تنش‌های دیپلماتیک میان ایران و غرب، تجارت بین دو کشور ادامه داشته است. ایران کالاهای ضروری از جمله مواد غذایی، سوخت و محصولات تولیدی را به افغانستان صادر می‌کند، در حالی که افغانستان محصولات کشاورزی مانند میوه تازه و میوه خشک به ایران صادر می‌کند.
یک درگیری نظامی میان اسرائیل و ایران می‌تواند به شدت این جریان‌های تجاری را مختل کرده و قیمت‌ها را برای مصرف‌کنندگان افغان افزایش دهد و درآمد دولت افغانستان از مالیات بر تجارت را کاهش دهد. به ویژه بخش انرژی افغانستان بسیار آسیب‌پذیر است. این کشور بخش قابل توجهی از نفت و گاز خود را از ایران وارد می‌کند و هرگونه قطع این عرضه‌ها به دلیل بی‌ثباتی منطقه‌ای، بحران انرژی افغانستان را تشدید خواهد کرد. تولید داخلی انرژی در افغانستان محدود است و در صورت قطع واردات نفت از ایران، افغانستان گزینه‌های جایگزین کمی خواهد داشت.
تأثیرات بر مسیرهای تجاری و اتصال منطقه‌ای
اقتصاد افغانستان نه تنها به تجارت مستقیم با ایران، بلکه به نقش خود به عنوان یک مرکز ترانزیتی برای تجارت منطقه‌ای وابسته است. این کشور در تقاطع آسیای مرکزی، جنوب آسیا و خاورمیانه قرار دارد و مسیرهای تجاری مهمی از طریق قلمرو آن عبور می‌کنند. در سال‌های اخیر، افغانستان تلاش کرده است ارتباط خود را با همسایگان بهبود بخشد، به ویژه از طریق بندر چابهار در ایران که به افغانستان دسترسی به بازارهای جهانی بدون اتکا به مسیرهای پاکستانی را می‌دهد.
درگیری میان اسرائیل و ایران احتمالاً باعث بسته شدن یا اختلال در مسیرهای تجاری کلیدی، به ویژه مسیرهای عبوری از ایران، خواهد شد. این موضوع افغانستان را از بازارهای جهانی منزوی خواهد کرد و صادرات کالاهای افغان را دشوارتر خواهد ساخت. در غیاب مسیرهای تجاری امن، افغانستان مجبور خواهد شد به گزینه‌های گران‌تر و زمان‌برتر روی آورد، که این امر هزینه‌ها را برای مصرف‌کنندگان و کسب‌و‌کارها افزایش خواهد داد.
علاوه بر این، بی‌ثباتی در ایران می‌تواند به وخامت امنیت در منطقه، به‌ویژه در مرز ایران و افغانستان، منجر شود. ناامنی بیشتر، سرمایه‌گذاری خارجی را که افغانستان به شدت برای توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد شغل نیاز دارد، کاهش خواهد داد. ترکیب کاهش تجارت، افزایش هزینه‌های انرژی و کاهش سرمایه‌گذاری، به احتمال زیاد منجر به رکود اقتصادی شدید خواهد شد و افغان‌های بیشتری را به سوی فقر سوق خواهد داد.
تأثیر بر جریان پناهجویان
افغانستان در حال حاضر با جمعیت زیادی از افراد آواره داخلی و پناهندگان به دلیل دهه‌ها جنگ و بی‌ثباتی مواجه است. یک درگیری میان اسرائیل و ایران می‌تواند این وضعیت را با ایجاد جریان‌های جدید پناهجویان، هم از ایران به افغانستان و هم از افغانستان به کشورهای همسایه، تشدید کند.
ایران میزبان میلیون‌ها پناهنده افغان است که به دلیل جنگ و مشکلات اقتصادی از کشور خود فرار کرده‌اند. یک حمله اسرائیل به ایران می‌تواند باعث بی‌ثباتی در داخل ایران شود و این پناهندگان را مجبور به بازگشت به افغانستان کند. این امر بار اضافی بر اقتصاد و خدمات عمومی افغانستان از جمله بهداشت، آموزش و مسکن وارد خواهد کرد. ورود ناگهانی پناهجویان، رقابت برای منابع کمیاب را افزایش داده و قیمت کالاها و خدمات اساسی را بیشتر خواهد کرد، که به نوبه خود فشار بیشتری بر اقتصاد کشور وارد می‌کند.
علاوه بر پناهندگان افغان در ایران، هرگونه درگیری بزرگ می‌تواند هزاران ایرانی را آواره کند که بسیاری از آنها ممکن است به دنبال پناهندگی در افغانستان باشند. این کشور با چالش دوگانه مدیریت آوارگان داخلی و خارجی مواجه خواهد شد، که بافت اجتماعی شکننده آن را بیش از پیش تحت فشار قرار خواهد داد.
تورم و قیمت کالاها
یکی دیگر از نگرانی‌های اصلی برای افغانستان در صورت حمله اسرائیل به ایران، تورم است. افغانستان، مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه، به تغییرات در قیمت‌های جهانی کالاها، به ویژه نفت، بسیار حساس است. یک درگیری نظامی که یکی از تولیدکنندگان اصلی نفت جهان—یعنی ایران—را درگیر کند، به احتمال زیاد منجر به افزایش شدید قیمت نفت در سطح جهانی خواهد شد و هزینه سوخت، مواد غذایی و سایر کالاهای اساسی را در افغانستان افزایش خواهد داد.
افغانستان هم‌اکنون با تورم بالا به دلیل اختلالات زنجیره تأمین و تأثیرات اقتصادی تحریم‌ها دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. افزایش بیشتر تورم ناشی از یک درگیری منطقه‌ای، قدرت خرید مردم عادی افغانستان را کاهش خواهد داد، بسیاری از آنها از قبل در تلاش برای تأمین نیازهای اولیه خود هستند. افزایش قیمت مواد غذایی و سوخت به ویژه بر فقیرترین اقشار جامعه تأثیر خواهد گذاشت و خطر ناآرامی‌های اجتماعی را افزایش می‌دهد.
بی‌ثباتی منطقه‌ای و فروپاشی اقتصادی
پیامدهای گسترده‌تر منطقه‌ای یک حمله اسرائیل به ایران نیز خطرات قابل توجهی برای اقتصاد افغانستان در پی دارد. ثبات افغانستان به طور نزدیکی با ثبات همسایگانش مرتبط است و هرگونه درگیری بزرگ در منطقه می‌تواند اثرات گسترده‌ای بر آسیای مرکزی و جنوبی داشته باشد. یک درگیری طولانی‌مدت میان اسرائیل و ایران ممکن است به کشورهای همسایه، از جمله افغانستان، سرایت کند و منطقه‌ای که از قبل شکننده است را بیشتر بی‌ثبات کند.
افغانستان هنوز در حال بازیابی از دهه‌ها جنگ است و نهادهای سیاسی و اقتصادی آن همچنان ضعیف هستند. طالبان که در حال حاضر حکومت افغانستان را در دست دارد، با چالش‌های زیادی در حفظ ثبات و مدیریت اقتصاد مواجه است. یک درگیری میان اسرائیل و ایران، به احتمال زیاد توجه و منابع بین‌المللی را از افغانستان دور خواهد کرد و تلاش‌ها برای بازسازی کشور را بیشتر تضعیف خواهد کرد.
نتیجه‌گیری: چرا اسرائیل باید از حمله اجتناب کند
با توجه به پیامدهای اقتصادی و انسانی احتمالی برای افغانستان و منطقه وسیع‌تر، به نفع اسرائیل است که از رویارویی نظامی با ایران خودداری کند. پیامدهای اقتصادی چنین درگیری‌ای محدود به شرکت‌کنندگان مستقیم نخواهد بود، بلکه تأثیرات آن در سراسر خاورمیانه و آسیای مرکزی احساس خواهد شد و کشورهای آسیب‌پذیری مانند افغانستان را درگیر مشکلات بیشتری خواهد کرد.
به جای دنبال کردن گزینه‌های نظامی، اسرائیل و ایران باید به دیپلماسی روی آورند تا اختلافات خود را حل کنند و ثبات منطقه را ترویج دهند. یک راه‌حل مسالمت‌آمیز برای تنش‌ها نه تنها به نفع اسرائیل و ایران، بلکه به نفع کل منطقه از جمله افغانستان خواهد بود، زیرا به حفظ تجارت، تأمین انرژی و رشد اقتصادی کمک خواهد کرد. جلوگیری از درگیری همچنین مانع از وقوع فاجعه انسانی خواهد شد، به ویژه در کشورهایی مانند افغانستان که توانایی مقابله با بی‌ثباتی بیشتر را ندارند.
در نهایت، حمله اسرائیل به ایران پیامدهای اقتصادی فاجعه‌باری برای افغانستان خواهد داشت، از جمله افزایش قیمت‌ها، اختلال در تجارت و ایجاد یک بحران جدید پناهجویان. برای حفظ ثبات منطقه‌ای و رشد اقتصادی، ضروری است که همه طرف‌ها به دنبال یک راه‌حل مسالمت‌آمیز برای اختلافات خود باشند.