نویسنده: تیم تحقیقات منطقوی انستیتوت
در سه سال گذشته، تجارت افغانستان با کشورهای همسایه، از جمله ایران، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و فدراسیون روسیه، به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. این رشد چشمگیر نشان‌دهنده تغییرات مثبتی در روابط اقتصادی افغانستان با این کشورها و همچنین تمایل کشورهای منطقه به گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری با افغانستان است. نقش افغانستان به‌عنوان پلی بین جنوب و آسیای مرکزی و وجود منابع طبیعی غنی، در کنار پتانسیل‌های اقتصادی فراوان، باعث شده است که سرمایه‌گذاران منطقه‌ای و بین‌المللی توجه بیشتری به این کشور معطوف کنند. موقعیت جغرافیایی افغانستان، منابع معدنی گسترده و فرصت‌های بالقوه در بخش‌هایی مانند معادن، زراعت، و انرژی به افغانستان این امکان را داده که به یک قطب مهم اقتصادی در منطقه تبدیل شود.
یکی از بخش‌هایی که می‌تواند تاثیر مستقیمی بر رشد اقتصادی افغانستان داشته باشد، صنعت معادن است. افغانستان دارای ذخایر عظیمی از مواد معدنی ارزشمند است که بهره‌برداری از آنها می‌تواند به یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی این کشور تبدیل شود. طلا، مس، سنگ‌های قیمتی و به‌ویژه لیتیوم، که یک ماده کلیدی در صنعت باتری‌های الکتریکی و فناوری‌های نوین است، از جمله منابعی هستند که توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند. بهره‌برداری مناسب از این منابع می‌تواند ضمن تقویت اقتصاد داخلی، افغانستان را به یکی از تأمین‌کنندگان اصلی مواد معدنی استراتژیک در جهان تبدیل کند. در این میان، توجه به سرمایه‌گذاری خارجی در بخش معادن و ایجاد بسترهای مناسب برای استخراج و فرآوری این مواد می‌تواند گام‌های بلندی در جهت تحقق اهداف اقتصادی کشور باشد.
زراعت نیز یکی دیگر از بخش‌های مهم اقتصاد افغانستان است. با داشتن زمینهای حاصل‌خیز و دسترسی به منابع آبی متنوع، افغانستان پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یکی از تولیدکنندگان اصلی محصولات کشاورزی در منطقه را دارد. در سال‌های اخیر، صادرات محصولات زراعتی افغانستان به کشورهای همسایه از جمله ایران و پاکستان افزایش یافته است. با توجه به تغییرات آب و هوایی و نیاز روزافزون به محصولات ارگانیک، افغانستان می‌تواند با بهبود تکنیک‌های کشاورزی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مرتبط، بازارهای جدیدی برای محصولات کشاورزی خود ایجاد کند. توسعه این بخش علاوه بر تقویت اقتصاد داخلی، می‌تواند به بهبود امنیت غذایی در کشور و افزایش فرصت‌های صادراتی نیز کمک کند.
افغانستان همچنین ظرفیت‌های زیادی در حوزه انرژی دارد. یکی از این ظرفیت‌ها، انرژی تجدیدپذیر است. با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی مناسب، افغانستان به‌ویژه در زمینه انرژی‌های خورشیدی و آبی می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. مناطق کوهستانی افغانستان ظرفیت بالایی برای تولید انرژی آبی دارند و از سوی دیگر، تعداد روزهای آفتابی زیاد در طول سال نیز امکان توسعه انرژی خورشیدی را فراهم می‌کند. سرمایه‌گذاری در این بخش نه تنها می‌تواند نیازهای داخلی به انرژی را تأمین کند، بلکه زمینهای برای صادرات انرژی به کشورهای همسایه نیز فراهم می‌آورد. این امر به ویژه در شرایطی که نیاز به انرژی پاک در سطح جهان در حال افزایش است، می‌تواند به عنوان یک فرصت بزرگ برای افغانستان محسوب شود.
در حوزه زیرساخت‌های حمل‌ونقل نیز، افغانستان به شدت نیازمند توسعه است. افغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، می‌تواند به یک پل ارتباطی مهم میان کشورهای آسیای مرکزی و جنوبی تبدیل شود. احداث و توسعه شاهراه‌ها، خطوط آهن و دیگر زیرساخت‌های حمل‌ونقل می‌تواند به تسهیل تجارت و ترانزیت کالاهای تجاری از کشورهای همسایه کمک کند. به‌عنوان مثال، خط آهن میان افغانستان و ازبکستان و طرح‌های پیشنهادی برای اتصال افغانستان به ایران و پاکستان از طریق خطوط آهن، می‌توانند نقش مهمی در تقویت جایگاه افغانستان در منطقه ایفا کنند. این پروژه‌ها نه تنها به کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل کمک می‌کنند، بلکه امکان افزایش حجم تجارت و مبادلات اقتصادی با کشورهای منطقه را نیز فراهم می‌آورند.
یکی از نکات مهم در توسعه اقتصادی افغانستان، نقش کشورهای منطقه و همچنین سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی است. فرمت مسکو، که یک چارچوب همکاری منطقه‌ای است، می‌تواند نقش مهمی در ایجاد ثبات و توسعه اقتصادی در افغانستان ایفا کند. کشورهای عضو فرمت مسکو، از جمله روسیه و کشورهای آسیای مرکزی، می‌توانند با حمایت از پروژه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های افغانستان، زمینه‌های لازم برای توسعه پایدار اقتصادی این کشور را فراهم آورند. یکی از اهداف مهم این فرمت، ایجاد همکاری‌های اقتصادی و امنیتی در منطقه است که می‌تواند به تقویت امنیت و ثبات افغانستان و در نتیجه، بهبود شرایط اقتصادی آن کمک کند.
فرمت مسکو به‌ویژه می‌تواند در ایجاد یک مکانیزم همکاری منطقه‌ای موثر باشد که شامل تقویت زیرساخت‌ها، تسهیل سرمایه‌گذاری‌ها و افزایش تبادلات تجاری بین افغانستان و کشورهای عضو باشد. همکاری اقتصادی و سرمایه‌گذاری در بخش‌های کلیدی اقتصاد افغانستان، نظیر معادن، زراعت و انرژی، نه تنها به رشد اقتصادی این کشور کمک خواهد کرد، بلکه می‌تواند به تقویت روابط سیاسی و افزایش اعتماد بین کشورهای عضو منجر شود. این همکاری‌ها، در بلندمدت، به ایجاد یک شبکه منسجم از روابط اقتصادی و تجاری در سطح منطقه کمک می‌کند که امنیت و ثبات منطقه‌ای را نیز تضمین می‌کند.
در نهایت، افغانستان با دارا بودن منابع طبیعی غنی، موقعیت جغرافیایی استراتژیک و ظرفیت‌های بالقوه در زمینه‌های مختلف اقتصادی، می‌تواند به یکی از مراکز مهم تجارت و سرمایه‌گذاری در منطقه تبدیل شود. با وجود چالش‌های امنیتی و اقتصادی، فرصت‌های بسیاری برای توسعه و رشد اقتصادی در این کشور وجود دارد. اما بهره‌برداری از این فرصت‌ها نیازمند همکاری گسترده با کشورهای منطقه و سازمان‌های بین‌المللی است. به همین دلیل، نقش فرمت مسکو و دیگر ابتکارات منطقه‌ای در ایجاد ثبات و تقویت همکاری‌های اقتصادی در افغانستان بسیار حائز اهمیت است.