د ترکمنستان - افغانستان – پاکستان - هند د پایپ لاین پروژه (ټاپي) په جنوبي او مرکزي اسیا کې د انرژۍ یوه له خورا مهمو او ستراتیژیکو سترو اقتصادي پروژو او نوښتونو څخه شمېرل کیږي. د طبیعي ګازو دغه نل لیکه چې ۱۸۱۴ کیلومتره اوږده ده، د ترکمنستان د ګالکینیش د ګازو له ساحو څخه د افغانستان له لارې پاکستان او هند ته د طبیعي ګاز د انتقال لپاره طرحه شوې، د ټولې سیمې او په ځانګړې توګه د افغانستان لپاره ژور جغرافیایی/سیاسي، اقتصادي او ټولنیز اهمیت لري. لکه څنګه چې افغانستان له اوږدې مودې راهیسې له جګړو او بې ثباتۍ سره لاس او ګریوان دی، د ټاپي پروژه د ثبات، اقتصادي ودې او سیمه ییزې همکارۍ د پیاوړتیا لپاره د بې ساري فرصتونو زمینه برابرولای شي. په دې مقاله کې هڅه شوې چې د ټاپي د لویې پروژې د تاریخي پس منظر او افغانستان لپاره ددې پروژې د اقتصادي، تجارتي، عایداتي او امنیتي اهمیت او ګټو په هکله لازم معلومات وړاندې کړل شي.
د ټاپي پروژه په لومړي ځل د 1995 کال د مارچ په 15مه پیل شوه کله چې د ترکمنستان او پاکستان د حکومتونو ترمنځ د طبیعي ګازو د پایپ لاین پروژې لپاره د تفاهم یادداشت لاسلیک شو. ټاکل شوې وه چې دا پروژه به د ارجنټاین شرکت بریډاس کارپوریشن لخوا پرمخ وړل کیږي. خو د متحده ایالاتو د تیلو او ګازو لوی شرکت یونوکال د سعودي عربستان د تیلو شرکت ډیلټا سره په ګډه، د ارجنټایني کمپنی بریډاس د ښکیلتیا پرته یوه بدیل پروژه هم وړاندې کړې وه. د 1995 کال د اکتوبر په 21، دغو دوو شرکتونو د یو مشترک کنسورسیم په جوړولو د ترکمنستان له ولسمشر صفرمراد نیازوف سره جلا تړون لاسلیک کړ. په کال ۱۹۹۷ د اکتوبر په ۲۷مه، د ترکمنستان د حکومت سره یوځای د تیلو د څو نړیوالو شرکتونو لخوا د ترکمنستان په عشق آباد کې د ټاپي پروژې عملي کارونه د رسمي لاسلیک په مراسمو کې په یوه لویه غونډه کې پیل شول.
له دې امله چې د ټاپي د ګازو نل لیکه له افغانستانه تېرېده، نو اړینه وه چې له طالبانو سره کار وشي د ۱۹۹۸ کال په جنوري میاشت کې طالبانو د امریکایی، سعودي او روسي شرکتونو پر ځای د ارجنټاین د ګازو شرکت (بریډاس کارپوریشن) غوره کړ او له نوموړي شرکت سره د یو تړون په امضا کولو سره یې هغه شرکت ته دپروژې د پر مخ بیولو اجازه ورکړه. خو په همدې کال (د ۱۹۹۸ په اګست میاشت کې) د کینیا او تانزانیا په پلازمینو نیروبي او دارالسلام کې د امریکا سفارتونه په بمونو والوزول شول. متحده ایالاتو تور ولګاوه چې اسامه بن لادن ددغو بریدونو تر شا وو. نو له همدې کبله د پایپ لاین ټولې خبرې اترې ودرول شوې، ځکه چې د طالبانو د هغه وخت مشر، ملا محمد عمر مجاهد اعلان وکړ چې بن لادن د افغانانو میلمه دی او ملاتړ یې لري. امریکایی کمپنی یونوکال د ۱۹۹۸ کال د ډسمبر په ۸ نیټه له کنسورسیم څخه ووتله او ډیر ژر یې په افغانستان او پاکستان کې خپل دفترونه وتړل. .
ددغې سترې پروژې د نوښت پیل د طالبانو د تیرې دورې په اواسطو کې د طالبانو د هغه وخت د خارجه وزیر مولوی وکیل احمد متوکل او د ترکمنستان د خارجه وزیر او د هند او پاکستان د استازو لخوا رسما امضا شوی وو.
د طالبانو له سقوط نه وروسته د جمهوریت په دوره کې هم د ټاپي پروژې د تطبیق لپاره ډیرې هڅې وشوې. د جمهوریت د دورې ولسمشرانو حامد کرزی او داکتر اشرف غني احمدزی هم ددې پروژې د تطبیق او عملي کولو لپاره ډیرې هڅې وکړې، خو د امنیتي خنډونو او مشکلاتو له کبله و نه توانیدل د دغې مهمې پروژې د تطبیق لپاره مناسبه امنیتی زمینه برابره کړای شي.
له نیکه مرغه سږکال (۲۰۲۴) د سپتامبر په ۱۱ نیټه د یو لړ مراسمو په ترڅ کې د ټاپی پروژې چارې رسما پرانستل شوې.
د انرژۍ امنیت او اقتصادي وده
د افغانستان لپاره د ټاپي پایپ لاین یوه له لومړنیو ګټو څخه د انرژۍ د امنیت په ښه کولو او د اقتصادي ودې په وده کې د هغې رول دی. افغانستان اوس مهال د انرژۍ له ستر کمښت سره مخ دی، چې تر ډېره له ګاونډیو هېوادونو څخه پر وارداتي انرژۍ تکیه کوي. تمه کیږي چې د ټاپي پایپ لاین به افغانستان ته د طبیعي ګاز ثابت او دایمي عرضه کول تضمین کړي چې کولی شي د صنعت، سوداګرۍ او کورونو د بریښنايی ضرورتونو لپاره ورنه استفاده وشي. ارزانه انرژی ته دا لاس رسی به د صنعتی کیدو، د کار پیدا کولو، د تولید زیاتوالی، او د ټولیز اقتصادی پرمختګ لپاره یو مهم اقدام وی.
دغه نل لیکه به افغانستان ته په کال کې شاوخوا ۵۰۰ میلیونه متر مکعب طبیعي ګاز برابروي، چې د کورنیو د مصرف او د انرژۍ په تولید کې ترې ګټه اخیستلای شي. د انرژۍ دا باوري سرچینه کولی شي په وارداتي بريښنا د افغانستان اتکا کمه کړي، دا پروژه او ددې پروژې مالي امکانات افغانستانته اجازه ورکوي چې په مهمو زیربناوو او اوږدمهاله پراختیایی پروژو کې پانګونه وکړي.
د عوایدو تولید
افغانستان به د ټاپي پروژې څخه د پام وړ مالي ګټې ترلاسه کړي. د یو ترانزیتي هیواد په توګه، تمه کیږي چې په کال کې تر 400 ملیون ډالرو ډیر د ټرانزیټ مالیه لاس ته راوړي، چې د دولت عوایدو ته د پام وړ وده ورکوي. کیدای شي دا عواید په مهمو سکټورونو لکه ښوونه او روزنه، روغتیا او زیربنایی پروژو کې ولګول شي، چې په ټولیزه توګه به د افغانستان پراختیا ته وده ورکړي او د افغانانو د ژوند کیفیت به ښه کړي.
سربیره پردې، د پایپ لاین جوړول او عملیات به په زرګونو افغان کارګرانو ته د کار زمینه برابره کړي. له ساختمان څخه تر ساتنې پورې، د کارموندنې دغه فرصتونه به نه یوازې کورنیو ته عاید برابر کړي، بلکې د افغانستان د کارګر ځواک د مهارتونو او تخصص په ټولیزه پراختیا کې به هم مرسته وکړي.
سیمه ایز ادغام او همکاري
د ټاپي پروژه یوازې د یوې اقتصادي پروژې حیثیت نه لري بلکه د ډیرو مهمو مثبتو فاکتورونو استازیتوب کوي. دا پروژه د سیمه ییزې همکارۍ او یووالي سمبول دی. دا پایپ لاین څلور هیوادونه – ترکمنستان، افغانستان، پاکستان او هند چې د بیلابیلو سیاسي تحرکاتو او سیاستونو لرونکي دي، سره نږدې کوي او د ستراتیژیکو ګټو په تامین سره یې یو له بل سره نښلوي. د افغانستان لپاره، دا پروژه یو فرصت وړاندې کوي چې خپل انځور د جګړې ځپلي هیواد څخه د سیمه ایزې انرژۍ او اقتصادي همکاریو په برخه کې یو مهم لوبغاړي ته واړوي.
د انرژۍ د دې دهلېز په جوړېدو سره، افغانستان خپل جغرافیایی موقعیت لا پیاوړی کوي. دا پروژه له خپلو ګاونډیانو سره ډیپلوماتیکې او اقتصادي اړیکې جوړوي، سیمه ییز ثبات او همکارۍ ته وده ورکوي. د ټاپي پروژه د دې وړتیا لري چې د افغانستان او ګاونډیو ترمنځ سوداګریزې او اقتصادي اړیکې پیاوړې کړي او دا هیواد په سیمه ایزو اقتصادي چوکاټونو کې نور هم مدغم کړي.
د زیربنا پراختیا
د ټاپي د پایپ لاین جوړول به په ټول افغانستان کې د زیربنایی پروژو پراختیا ته اړتیا ولري. سړکونه، پایپ لاینونه او امنیتي تاسیسات به جوړ شي ترڅو د افغانستان د خاورې له لارې د ګازو اسانه جریان ډاډمن شي. د دې زیربنا پراختیا به د پایپ لاین څخه هاخوا د افغانستان پر ولس او اقتصاد همپراخه اغیزې ولري. د سړکونو او ترانسپورتي شبکو ښه کول به د افغانستان په دننه کې ارتباطات زیات کړي، د سوداګرۍ او د مالونو او خلکو تګ راتګ به اسانه کړي، په ځانګړې توګه په هغو سیمو کې چې پراختیایی خدمات کم دی او جنګونو له کبله له انکشافي پروژو محروم پاتې دي.
برسېره پر دې، د زیربناوو ښه والی چې د پایپ لاین سره یوځای کیږي کولی شي د افغانستان بازارونه د سیمه ایزو او نړیوالو بازارونو سره په اغیزمنه توګه وصل کړي، د سیمه ایزې سوداګرۍ او تجارتي معاملاتو لپاره ګټور سوداګرۍ او اقتصادي فرصتونو ته وده ورکړي.
ثبات او امنیت
د ټاپي په پروژه کې د افغانستان ګډون کولای شي په ملي او سیمه ییز ثبات کې هم مرسته وکړي. د پایپ لاین لخوا رامینځته شوي اقتصادي فرصتونه کولی شي بې وزلي کمه کړي، چې په پایله کې کولی شي د جګړې اصلي لاملونه هم کم کړي. د ټاپي پروژه سیمه ییزو ټولنو ته د کار، عاید او زیربناوو په راوستلو سره، په ځانګړې توګه په کلیوالو او هغو سیمو کې چې ډیری خلک او ځوانان یې کار نه لري، ټولنیز ثبات ته وده ورکوي.
د دې ترڅنګ افغان حکومت ژمنه کړې چې د پایپ لاین امنیت به هم تامین کړي. دا ژمنه به د افغانستان د انرژۍ او زیربناوو په برخو کې نړیواله پانګه اچونه وهڅوي، په داسې حال کې چې د ټاپي پروژه د امنیت د برابرولو په برخه کې د دولت ظرفیت پیاوړی کوي چې دا ابتکار پ خپل ذات کې دیو باثباته او خوندي افغانستان د بریالیتوب لپاره اړین دی. د ټاپي پروژې تطبیق او عملی کیدل، په سیمه کې د سولې د ټینګښت لپاره قوي هڅونه رامنځته کوي.
د چاپیریال اغیز
طبیعي ګاز د نورو فوسیلی سونګ موادو لکه د ډبرو سکرو او تیلو په پرتله د پاکې او بې ضرره انرژي سرچینه ده. د ترکمنستان د طبیعي ګازو پراخو زېرمو ته د رسېدو او په افغانستان، پاکستان او هند کې د انرژۍ کمښت لرونکو سیمو ته د لېږدولو له لارې، د ټاپي پروژه کولی شي د سیمې د کاربن او نورو مضره ګازونو د اخراج په کمولو کې مرسته وکړي. د افغانستان لپاره، پاکې او بې ضرره انرژی ته دا لاس رسی کولی شی هیواد سره مرسته وکړی چی د انرژی نه د ډیرې استفادې په لور حرکت وکړي او په لرګیو، سکرو او تیلو خپله تکیه کمه کړي، چې د ځنګلونو له مینځه وړلو او د چاپیریال له تخریب سره مرسته کوي.
پایله
د د ټاپي د پایپ لاین پروژه د ګازو د ساده پایپ لاین څخه ور آخوا نورې ډیرې ګتې هم لري. دا پروژه د افغانستان لپاره د احتمالي بدلون استازیتوب کوي. دا پروژه د انرژۍ د امنیت، اقتصادي ودې، سیمه ییز ادغام، د زیربناوو پراختیا او د ثبات د زیاتوالي په وړاندې کولو سره، د زیر بنایی پروژو د تقویې او د افغانستان د راتلونکي د بیا جوړولو ځواک لري. د ننګونو او ستونزو سره سره - لکه امنیتي خطرونه او سیاسي ناڅرګندتیا - دا پروژه د سیمه ایزې همکارۍ او پراختیا په برخه کې د یو مهم لوبغاړي په توګه د افغانستان د راڅرګندیدو لپاره د امید سمبول دی. دا پروژه د افغانستان په څیر د یو هیواد لپاره چې سولې، سوکالۍ او ثبات ته سخته اړتیا لري، د اقتصادي پرمختګ او د روښانه راتلونکي په لور یوه روښانه لاره وړاندې کوي.